Kratak istorijat crkava u Gornjem Ceklinu

Prvi pomen plemena Ceklina u Riječkoj nahiji nedaleko od Cetinja, nalazi se u Povelji Ivana Crnojevića pisanoj na Cetinju 1489. godine. Prema popisu domova u staroj Crnoj Gori iz 1592. godine, Ceklin je sa Ulićima krajem XVI vijeka imao 40 kuća. Na osnovu istraživanja kotorskog putopisca Marijana Bolica, Ceklin je 1614. godine imao takođe 40 domova i 80 vojnika. U putopisu “Uspomene iz Crne Gore” francuskog putopisca Adrijana Diprea navodi se da je 1811. godine, Ceklin brojao 40 kuća i imao 100 vojnika, a prema saznanjima Vijale de Somijera, Ceklin je 1812. godine brojao takođe svega 40 kuća i 80 vojnika.

Primetno je da se podaci o brojnom stanju ceklinskog plemena kod Bolice, Diprea i Somijera prilično poklapaju. No, iako su ovi statistički podaci dragocjeni, smatra se, da oni ipak ne održavaju u potpunosti stvarno brojno stanje sela i plemena u staroj Crnoj Gori i Brdima, pa ni ceklinskog. Prema popisu stanovništva iz 1879. godine, kapetanija ceklinska je imala 893 doma i 4.023 stanovnika. Sudeći prema statistici Andrije Jovićevića, ceklinsko pleme je 1910. godine imalo 1001 dom, dok je samo selo Ceklin imalo 99 domova.
Pleme Ceklin je podijeljeno na dvije geografske cjeline: - Gornji Ceklin i Donji Ceklin. Gornji Ceklin se sastoji od sedam zaseoka, od kojih su posebno važni Gornji Kraj, Donji Kraj i Strugari, jer se na njihovom geografskom prostoru nalaze tri značajne plemenske crkve. Na području Gornjeg Ceklina postoje četiri pravoslavne crkve i to: saborna crkva Sv. Đorđa u Donjem Kraju, crkva Sv. Nikole u Gornjem Kraju, crkva sv. Jovana Krstitelja na Košćelama i hram Sv. Tekle u Strugarima. Hram Sv. prvomučenice Tekle u Strugarima je nesumnjivo najstarija crkva na području Gornjeg Ceklina. Prema narodnom predanju, podigli su je Mihaljevići, starosjedelačko bratstvo u Gornjem Ceklinu, negde početkom XV vijeka. Budući da je upravo Sv. Tekla (24.09./7.10.) krsna slava Mihaljevića, ovo predanje i time dobija na svojoj vjerodostojnosti. Turci su je do temelja porušili 1692. godine, ali su je Mihaljevići ponovo podigli. Nastojanjem Ivane Lazove Mihaljević, ovaj hram je obnovljen 1898. godine što potvrđuje i natpis iznad ulaza u hram, koji doslovno glasi:
“Ovaj hram Svete Tekle obnovi se prilogom Ivane Lazove Mihaljevića, koga priloži za svoju i svoga muža Laza dušu 1898. godine”.
Naime, juna 1897. godine, Ivana, žena pok. Laza Mihaljevića, za svoju dušu i svoga muža Laza, priloži svoje nepokretno imanje, koje učini u gotovom novcu 810 fiorina, da se iz temelja obnovi ova crkva sa zvonikom i u istom nabavi zvono od 60 fiorina vrijednosti. Godinu dana kasnije hram je obnovljen, a čin osvjećenja izvršen je s blagoslovom mitropolita Mitrofana 17/30. jula 1900. godine. Pred ovom crkvom nalazi se grob Ivane L. Mihaljević, koja se upokojila 1897. godine. Nadgrobni natpis na njemu je već izblijedio i nažalost, postao dosta nejasan.
Sasvim je moguće da se i topografski naziv Ceklin može povezati sa imenom Sv. Tekle kojoj je ovaj hram posvećen. Prema Andriji Jovićeviću “Ceklin se s početka morao zvati Ćeklin, po staroj crkvi Sv. Ćekle, koju Ivan Crnojević pominje u gramati svojoj, a koja i danas postoji.”
Zavjetna crkva na Košćelama posvećena je usekovanju glave Sv. Jovana Krstitelja. Interesantno je navesti da je veličina crkve samo oko 20 m2. Prema narodnom predanju, ovaj hram je podignut za samo jedan dan 1727. godine.
U to vrijeme vodio se međuplemenski rat između Ceklinjana i Bjelica. Kao brojniji i moćniji Bjelice su potisli Ceklinjane i prisvojili dobar dio njihovog plemenskog i životnog prostora. Preokret je nastupio kada je, po starom plemenskom predanju, jedan Ceklinjanin (po imenu Damjan Marković), usnuo jedne noći neobičnu duhovnu viziju da će Ceklinjani nadvladati Bjelice, jedino ako na malom brdu na Košćelama podignu zavjetnu crkvu u slavu i spomen Sv. Jovana Krstitelja. Ceklinjani izvrše pripreme, nađu majstore i kolektivnim angažovanjem podignu crkvu za jedan dan. Uskoro potom, tok događaja se počeo mijenjati u korist Ceklinjana, koji su pod vođstvom plemenskog kneza Marka Lopice – Lopičića u narednih nekoliko godina postepeno sasvim potisci Bjelice sa područja Riječke nahije.
Pred ovom crkvom nalazi se samo jedan grob u kome je sahranjen Niko Belov Marković koji je 1898. godine priložio ovom hramu jedno zvono od 100 fiorina vrijednosti. U razdoblju od 1941. do 1944. godine, ovaj hram su okupatori koristili kao vojno utvrđenje na putu Cetinje – Rijeka Crnojevića.
Crkva Sv. Nikole u zaseoku Gornji Kraj, podignuta je vjerovatno sredinom XVI vijeka. Arhivskih dokumenata o njenom nastanku nema. Zvono sa crkve odnijeli su Austrijanci 1917. godine. Ispred ovog hrama nalazi se grob rođene sestre kraljice Milene, Miluše, rođene Vukotić, koja je bila udata za Njegoševog sestrića Labuda Markova Đuraškovića.
Saborna crkva Sv. velikomučenika Đorđa u Gornjem Ceklinu nalazi se u zaseoku Donji Kraj i predstavlja saborni hram cjelokupnog ceklinskog plemena. Pretpostavlja se da je podignuta sredinom XVI vijeka. Ni o njenom nastanku nema arhivskih dokumenata. Hram je obnovljen i proširen 1901. godine, što potvrđuje natpis iznad ulaznih crkvenih vrata koji glasi: “Ovaj hram svjatago velikom. Georgija, bivši sabor svega plemena ceklinskog, iznova obnovi opština gornjo-ceklinska za vlade Nj. Kr. V. Knjaza Nikole É Petrovića Njegoša a s blagoslovom Nj. V. Mitropolita Mitrofana. Za ovu građavinu potrošilo se 6.000 fiorina. Gradnja je završena 1. maja 1901. godine.” Ikonostas hrama izrađen je 1885. godine, što takođe potvrđuje natpis na samom ikonostasu koji glasi: “Ovi ikonostas načini obćina ceklinska, vo slavu hramu Sv. Velikomučenika Georgija, za vlade Njegovog Visočanstva Knjaza i Gospodara crnogorskog Nikole É Petrovića Njegoša, blagoslovenijem Njegovog Visokog preosvjaštenstva Gospodina Mitropolita crnogorskog Mitrofana Bana 1885. godine 8-og maja. Ikonostas su izradila braća Đinovski, rodom iz Galičnika u jugozapadnoj Makedoniji, inače vrsni ikonopisci. Najpoznatiji od njih, Vasilije Đinovski (Galičnik, 1848 – Podgorica 1924.) izradio je u razdoblju od 1872. do 1912. godine oko 120 ikonostasa za potrebe mnogih seoskih i gradskih crkava i manastira u Crnoj Gori. U zvoniku crkve nalaze se mjesta za tri zvona, dok danas postoji samo jedno, jer su dva iz zvonika i jedno veliko zvono ispred crkve odnijeli Austrijanci 1917. godine. U unutrašnjosti ovog hrama sahranjen je znameniti ceklinski knez Marko Lopica Lopičić (1660 1752), vjerovatno najslavnija ličnost iz starije prošlosti ceklinskog plemena. Ispred spoljašnje strane crkvenog oltara nalazi se grob popa Petra Belanova Mašanovića, znamenitog ceklinskog paroha u HÉH vijeku.
U Gornjem Ceklinu sačuvana je i kuća popa Petra, podignuta 1841. godine, što potvrđuje i natpis na njoj sledeće sadržine: “Na 1841. mca agusta 27. pop Petar Mašanović pohači oko kuće ćekina 100.” Po nekom nedokučivom Promislu Božjem, tačno stotinu godina kasnije 27. avgusta 1941. godine, italijanska kaznena ekspedicija zapalila je kuću pok. Petra Mašanovića. U toku paljevine izgorjela i bogata biblioteka koju je ovaj ceklinski paroh stvarao decenijama, kao i njegova lična arhiva bogata zanimljivim podacima iz plemenske istorije Ceklina. Na groblju ovog sabornog hrama počivaju još mnogi parohijski sveštenici ceklinskog plemena. Sudeći prema podacima matičnih knjiga umrlih ceklinske parohije (od 1882 – 1910) i ceklinsko-dobrske parohije (od 1910 – 1949) samo u razdoblju od 1882. do 1949. godine, na groblju saborne crkve Sv. Đorđa, sahranjeno je šest duhovnih lica i to:
- pop Petar Đurašković, upokojio se 22. marta 1892. u 59 godini života,
- pop Petar Nikolić, upokojio se 10. januara 1901. u 82 godini života,
- pop Đoko Pejović, upokojio se 29. januara 1901. u 65 godini života,
- protođakon vladike Rada, Filip M. Đurašković, upokojio se 23. avgusta 1904. u 89 godini života,
- pop Luka Lopičić, upokojio se 21. oktobra 1915. g. u 60 godini života,
- protojerej Stanko Vukmirović, upokojio se 28. septembra 1940. godine u 83 godini života.
(Svi gornji datumi navedeni su prema starom kalendaru.)
Sve do 1910. godine postojala je ceklinska parohija kao samostalna crkvena i oblasna jedinica. Ona nije obuhvatala sva ceklinska sela, već samo manji broj njih i to: Gornji Ceklin sa svojim zaseocima, kao i sela Gornje i donje Uliće. Nastojanjem cetinjskog mitropolita Ilariona Roganovića izvršena je u toku 1881. godine opšta organizacija parohija u Crnoj Gori, ali je ceklinska parohija i dalje ostala samostalna crkvena jedinica. Međutim, početkom 1910. godine izvršena je temeljna reorganizacija parohijskog sistema u Crnoj Gori, pa je tako i ceklinska parohija spojena sa parohijom dobrskom u novostvorenu ceklinsko-dobrsku parohiju koja postoji i danas u administrativnim granicama iz 1910. godine. (Dobrska parohija je obuhvatala isključivo područje Dobrskog sela kod Cetinja.)
U razdoblju između 1882. i 1910. godine, na čelu ceklinske parohije izmijenila su se četiri sveštenika i to: Luka Lopičić (1882-1888), Ilija Kapičić (1889-1892), Petar Strugar (jun 1892 – novembar 1892) i Ilija Đurašković (1892-1910.)
U istom vremenskom periodu, na čelu dobrske parohije izmijenila su se tri sveštenika: Stanko Vukmirović (1882-1892), Pavle Rajković (1892-1899) i Miraš Vukić (1899-1910) U razdoblju od 1910. do danas na čelu ceklinsko-dobrske parohije izmijenilo se devet parohijskih sveštenika i to: Ilija Đurašković (1910-1915), protojerej Stanko Vukmirović (1915-1932), Lazar Strugar (1932-1939), Đorđije Krcunović (1939-1942), Mihajlo Borozan (1942-1947), Mihailo Gazivoda (1947-1959), Dušan Kostić (1959-1961), protojerej Petar Vujović (1961-1991) i Radomir Nikčević (1991- i dalje.)
O parohijskim sveštenicima sa područja Gornjeg Ceklina iz perioda XVI, XVIÉ, XVIII i prve polovine HÉH vijeka, vrlo malo se zna, jer arhivska građa crnogorske mitropolije iz tog razdoblja nije sačuvana. Naime, arhiva crnogorske mitropolije sačuvana je u kontinuitetu tek od 1873. godine pa nadalje. Uredno vođenje dosijea sveštenika i monaha uveo je tek mitropolit Gavrilo Dožić 20-tih godina ovog vijeka. U spomen pojedinih preminulih sveštenika, mada ne svih, objavljivani su počev od sedamdesetih godina prošlog vijeka nekrolozi u “Glasu Crnogorca” u kojima su iznešeni određeni biografski podaci iz njihovog života. Podatke o popu Đoku Pejoviću i protođakonu Filipu M. Đuraškoviću navodimo rukovodeći se upravo podacima navedenim u tim izvorima. U cetinjskom manastiru se čuva “konduit” crnogorsko-primorske eparhije koji se počeo voditi 1. januara 1920. godine. To je personalna knjiga koja se sastoji od 440 listova u kojoj su unošeni osnovni biografski podaci o parohijskim sveštenicima i monasima pod jurisdikcijom cetinjske mitropolije. “Konduit” je uredno i relativno savjesno vođen za vrijeme mitropolita Gavrila Dožića, ali je za vrijeme okupacije i posebno u poslijeratnom periodu taj posao bio zapostavljen tako da nedostaju cjelokupni biografski podaci o mnogim sveštenicima. Sada on ni formalno nije više u funkciji. Inače, sam leksički izraz “konduit” izvodi se od francuskog infinitiva “konduit”, što doslovno znači “vođenje upravljanje”. U ovom konduitu nalaze se biografski podaci i o pojedinim sveštenicima sa područja Gornjeg Ceklina, a posebno o protojerejima Stanku Vukmiroviću i Iliji Đuraškoviću i sveštenojereju Lazaru Strugaru. Osnovni biografski podaci o ceklinskom parohu Luki Lopičiću upisani su u aktu Komisije za regulisanje činovničkih penzija od 28. maja 1910. godine, koji se čuva u arhivskom fondu Istočnog školskog nadzorništva na Cetinju.
Pop Đoko Pejović rođen je aprila 1835. godine u Ceklinu. Osnovno obrazovanje stekao je u manastiru Ćeliji Dobrskoj u Dobrskom selu i u cetinjskom manastiru. Bio je plemenski kapetan ceklinske kapetanije i komandir ceklinskog bataljona sa kojim je učestvovao u oslobodilačkom ratu 1876-87. godine. Posebno se odlikovao u boju sa Grahovcu 1858. godine i u znamenitoj bitci na Fundini 1876. Vladika Petar ÉÉ rukopoložio ga je za sveštenika 1846. godine na Cetinju. Mitropolit cetinjski Ilarion Roganović proizveo ga je u čin protojereja 1868. Upokojio se 29. januara 1901. godine na Cetinju.
Protođakon Filip M. Đurašković rođen je 1815. godine u Ceklinu. Osnovno obrazovanje stekao je kao državni pitomac u školi cetinjskog manastira. Kad je vladika Petar ÉÉ otvorio štampariju na Cetinju, Filip je u nju primljen kao đak, a kasnije je postavljen za njenog upravitelja. Njegoš ga je 1840. godine rukopoložio za svoga đakona. Osobito se odlikovao u boju na Grahovcu 1858. godine i za vrijeme ratne 1862. godine. Zbog iskazanih ratnih zasluga knjaz Danilo ga je poslije grahovskog boja odlikovao srebrnom medaljom za hrabrost, a knjaz Nikola ga je obdario Danilovim ordenom ÉÉÉ stepena. Upokojio se 23. avgusta 1904. godine na Ceklinu.
Pop Luka Lopičić, rođen je 12. januara 1855. godine u Ceklinu. Stupio je u crkvenojerarhijsku službu 8. septembra 1874. godine. Bio je sveštenik ceklinske parohije (od 1874. do 1888.), potom sveštenik i katiheta Djevojačkog instituta na Cetinju (od 1889. do 1913.), i brigadni sveštenik Riječko-lješanske brigade u oslobodilačkim ratovima od 1912. do 1915. godine. Pored toga bio je i vjeroučitelj u cetinjskoj gimnaziji i bogoslovsko-učiteljskoj školi na Cetinju od 1890. do 1904. godine. Upokojio se 21. oktobra 1915. godine na Ceklinu.
Protojerej Stanko Vukmirović, rođen je 11. februara 1857. godine u Ceklinu. Svršio je osnovnu školu 1874. i dva razreda bogoslovije na Cetinju 1876. godine. Učestvovao je u oslobodilačkom ratu od 1876. do 1878. godine. Mitropolit Ilarion Roganović ga je proizveo u čin đakona 20. maja 1879. godine, a u čin sveštenika 27. maja iste godine u hramu Sv. Đorđa u Podgorici. Bio je paroh u Bijelom Polju kod Podgorice (1879 – 1880), u Stubici kod Nikšića (1880 – 1882), u Dobrskom selu (1882 – 1892) i u Drušićima (1892 – 1910). U razdoblju od 1910. do 1915. godine bio je paroh drušićko – dodoške parohije, a zatim do 1932. godine paroh ceklinsko – dobrske parohije. U čin protojereja proizveo ga je mitropolit Gavrilo Dožić 13. juna 1927. godine. Odlikovan je Ordenom Sv. Save ÉÖ stepena 23. septembra 1925. godine. Upokojio se 28. septembra 1940. godine u Gornjem Ceklinu.
Protojerej Ilija Đurašković je rođen 15. jula 1870. godine u Ceklinu. Svršio je četiri razreda osnovne škole 1883. godine i tri razreda gimnazije 1886. godine, kao i tri razreda bogoslovsko-učiteljske škole na Cetinju 1889. godine. Mitropolit Mitrofan ga je proizveo u čin đakona 24. oktobra 1892. godine, a u čin sveštenika 26. oktobra iste godine u  Cetinjskom manastiru. Bio je paroh ceklinske parohije od 1892. do 1910. godine a zatim paroh ceklinsko – dobrske parohije do 1915. godine. Ukazom od 1. januara 1915. godine premješten je na ÉÉ parohiju cetinjsku, koju je opsluživao do 1930. godine. Novim ukazom od 15. juna 1930. godine postavljen je za paroha É cetinjske parohije i okružnog protojereja. Penzionisan je 31. maja 1932. godine. U čin protojereja proizveo ga je mitropolit Gavrilo Dožić 19. aprila 1925. godine. Ukazom mitropolita Gavrila od 29. juna 1923. godine postavlje je za počasnog člana cetinjske konsistorije. Odlikovan je Danilovim krstom Ö stepena ukazom knjaza Nikole od 16. januara 1909. godine i Ordenom Sv. Save ÉÖ stepena 23. septembra 1925. godine. Upokojio se 6. marta 1945. godine na Cetinju.
Sveštenik Lazar Mašov Strugar, rođen je takođe u Gornjem Ceklinu 14. februara 1906. godine. Bogosloviju je učio na Cetinju, a završio u Prizrenu. Mitropolit Gavrilo Dožić ga je proizveo u čin đakona 19. januara 1928. godine, a u čin sveštenika 22. januara iste godine i postavio na parohiju gornjo-ljubotinjsku ukazom od 1. februara 1928. godine. U razdoblju od 1932 – 1939. godine bio je paroh ceklinsko – dobrske parohije. Potom prelazi na eparhiju braničevsku, na parohiju u Brežane kod Požarevca. Za vrijeme okupacije uhapšen je od strane Nemaca, odveden u logor na Banjici i strijeljan juna 1943. godine.
Nedostatak adekvatnog arhivskog materijala i oskudnost istorijskih izvora, onemogućavaju nas da iznesemo osnovne biografske podatke o popu Petru Mašanoviću, kao i o još mnogim sveštenicima koji su u daljoj prošlosti vršili svoju duhovnu službu na geografskom prostoru Gornjeg Ceklina.
Nošenje krsta (litija) održavano je na području Gornjeg Ceklina o prazniku Sv. Trojice (Duhovi) svake godine do 1941. godine uz mnoštvo okupljenog naroda. Posle 1941. godine ovaj lijepi običaj iz duboke starine napušten je i do danas nije obnovljen.
Osim jedne, danas se crkve u Gornjem Ceklinu nalaze u lošem i zapuštenom stanju. Crkva Sv. Tekle u Strugarima, djelimično je obrasla bršljanom, a unutra znatno ruinirana. Dotrajali krov prokišnjava, što kod padavina prouzrokuje još veća oštećenja. Crkva Sv. Jovana Krstitelja na Košćelama, faktički više ne postoji. Krov crkve se obrušio, tako da su od nekadašnjeg zavjetnog hrama ceklinskog plemena, ostali samo goli zidovi. Nema ni ikonostasa, niti bilo kakvih crkvenih sasuda. Budući da se ova crkva nalazi na jednom okomitom brdašcetu, prilaz hramu je otežan, jer je staza koja vodi k crkvi potpuno zarasla u šiblje i trnje, tako da se objekat jedva raspoznaje.
Crkva Sv. Nikole u Gornjem Kraju je takođe značajno ruinirana. Pitanje je vremena, kada će se potpuno srušiti. Saborna crkva Sv. Đorđa, relativno je dobro sačuvana. Od pre nekoliko godina obnovljena je krovna konstrukcija, pokrivena je bakarnim limom, a istruleli prozori i vrata zamenjeni novim. U crkvi i oko nje uvedeno je električno osvetljenje. Unutrašnjost crkve se takođe uređuje. Za očekivati je da se uskoro očisti i dotera ikonostas i obavi svečano osvećenje, kako bi crkva svojom aktivnošću doprinela bogatstvu duhovnog života Gornjeg Ceklina.¹

1. Objavljeno u knjizi "Lopičići bratstvo u Ceklinu" 2001. godine